به گزارش شفاف، بمب اتم يكي از مرگبارترين صلاح‌هاست كه اولين بار پل هارتك شيميدان و استاد دانشگاه هامبورگ به توان بالقوه آن در كاربردهاي نظامي پي برد.

بمب اتم چيست؟

بمب اتم نام رايج وسايل انفجاري است كه در آن‌ها از انرژي آزاد شده در فرايند شكافت هسته‌اي يا گداخت هسته‌اي     براي تخريب استفاده مي‌شود. بمب‌هاي اتمي كه برمبناي گداخت كار مي‌كنند نسل نوين بمب اتم هستند و قدرتي بسيار بيشتر از بمب‌هاي شكافتي دارند. مبناي آزاد شدن انرژي در هر دو نوع بمب اتم تبديل ماده به انرژي    (E=mc²)است اما در بمب‌هاي گداختي جرم بيشتري از ماده به انرژي تبديل مي‌شود. نخستين بمب اتمي كه بمبي پلوتونيومي (از نوع شكافتي) بود در سال ۱۹۴۵م در جريان جنگ جهاني دوم در آمريكا ساخته و در شانزدهم ژوئيه ۱۹۴۵م در صحراي آلاموگوردو در نيو مكزيكوي آمريكا آزمايش شد. آمريكا تنها كشوري است كه از بمب اتم (شكافتي    -اورانيومي  در هيروشيما و شكافتي - پلوتونيومي در ناگازاكي ) استفاده نظامي كرده‌است. شوروي در سال ۱۹۴۹ داراي بمب اتمي شد. اختراع اين سلاح، ريشه طولاني در تاريخ علم فيزيك و شيمي دارد اما استفاده از دانش به دست آمده، براي ساخت بمب اتمي بيشتر به رابرت اوپنهايمر    و ادوارد تلر نسبت داده مي‌شود    .

تصوير اولين آزمايش اتمي در ترينيتي ايالت نيومكزيكو

نكاتي درباره بمب اتم

منطقه انفجار بمب‌هاي هسته‌اي به پنج قسمت تقسيم مي‌شود:۱- منطقه تبخير ۲- منطقه تخريب كلي ۳- منطقه آسيب شديد گرمايي ۴- منطقه آسيب شديد انفجاري ۵- منطقه آسيب شديد باد و آتش. در منطقه تبخير درجه حرارتي معادل سيصد ميليون درجه سانتيگراد بوجود مي‌آيد و هر چيزي، از فلز گرفته تا انسان و حيوان، در اين درجه حرارت آتش نمي‌گيرد بلكه بخار مي‌شود. آثار زيانبار اين انفجار حتي تا شعاع پنجاه كيلومتري وجود دارد و موج انفجار آن كه حامل انرژي زيادي است مي‌تواند ميليون‌ها دلار تجهيزات الكترونيكي پيشرفته نظير ماهواره‌ها و يا سيستم‌هاي مخابراتي را به چندي آهن پاره تبديل كند و همه آنها را از كار بيندازد. اين‌ها همه آثار ظاهري و فوري بمب‌هاي هسته‌اي است. پس از انفجار تا سال‌هاي طولاني تشعشعات زيانبار راديواكتيو مانع ادامه حيات موجودات زنده در محل‌هاي نزديك به انفجار مي‌شود. پرتو راديو اكتيو از پرتوهاي آلفا، بتا، گاما و تابش نوتروني تشكيل شده‌است. نوع آلفاي آن بسيار خطرناك است ولي توان نفوذ اندكي دارد. اين پرتو در بافت زنده تنها كمتر از ۱۰۰ ميكرون نفوذ مي‌كند اما براي آن ويرانگر است. پرتوي گاما از ديوار و سنگ نيز عبور مي‌كند. هر ۹ ميلي‌متر سرب يا هر ۲۵ متر هوا شدت تابش آن را نصف مي‌كند. اين پرتو نيز با توجه به فركانس بسيار بالا، انرژي زيادي دارد كه اگر به بدن انسان برخورد كند از ساختار سلولي آن عبور كرده و در مسير حركت خود باعث تخريب ماده دزوكسي ريبو نوكلوئيك اسيد     يا همان     DNA شده و سرانجام زمينه را براي پيدايش انواع سرطان‌ها، سندرم‌ها و نقايص غير قابل درمان ديگر فراهم مي‌كند و حتي اين نقايص به نسل‌هاي آينده نيز منتقل خواهد شد. براي جلوگيري از نفوذ تابش گاما به حدود ۱۰ سانتي‌متر ديواره سربي نياز است    .

انواع بمب اتم

• بمب حاصل از شكافت(A-Bomb)
• بمب حاصل از همجوشي (H-Bomb)
• بمب نوتروني(N-Bomb)

پدافند هسته‌اي

استفاده از سلاح‌هاي اتمي به دليل اثرات و ويژگي‌هاي خاصي بوده كه ساير جنگ افزارها چنين قابليتي ندارند از جمله:

• ايجاد خسارت‌هاي سنگين جاني و مالي
• غير قابل استفاده كردن و آلودگي محيط
• تهديد طرف مقابل و تحت فشار گذاشتن طرف مقابل براي قبول خواسته‌ها
• تغيير توازن قدرت در جنگ
• وسعت شعاع تخريب و خسارات هنگفت
• استفاده سريع در هر شرايط
• نفوذ اثرات تخريبي آن در تاسيسات

البته با وجود اين قابليت‌ها كشورها و دولتهاي دارنده سلاح هسته‌اي  با مشكلاتي رو به رو اند به شرح زير:

• مخالف اذهان عمومي جهان است.
• عمده تجهيزات و تأسيسات را نابود مي‌سازد كه خود دشمن نيز ممكن است به آن نياز پيدا كند.
• آلودگي شديد هسته‌اي كه باعث عدم استفاده از منطقه مي‌گردد.
• عدم كنترل شعاع آلودگي كه در اثر كم بودن ممكن است آن خسارت مورد نظر وارد نشود و همچنين با زياد شدن شعاع آلودگي ممكن است به نيروهاي خودي آسيب برسد.

اثرات و مراحل انفجار هسته‌اي

تشعشع حرارتي:

1. گوي آتشين تشكيل شده كه دماي مركز آن به چند ميليون درجه سانتيگراد مي‌رسد (حتي از سطح خورشيد هم بيشتر مي‌شود).
2. هرچيزي را در نزديكي خود به خاكستر سفيدي تبديل مي‌كند وجود باد هم مي‌تواند به اين عمل كمك نمايد.
3. در همان دو الي سه ثانيه اول تشكيل مي‌شود و با سرعتي معادل دو برابر سرعت صوت به راه مي‌افتد وهرچه بر سر راهش باشد پرتاب و نابود مي‌كند.
4. اجسامي كه توسط موج انفجار متلاشي شده مانند گلوله به پرواز در مي‌آيند و آثار ناشي از آن تهديد جدي براي انسان به شمار مي‌رود.
5. خود موج انفجار نيز بر اعصاب انسان تاثير گذاشته و باعث عدم تعادل (موقت يا دائم) مي‌گردد كه به اصطلاح به آن موجي شدن مي‌گوييم و همچنين باعث آسيب‌هاي شديد بر پرده گوش و ديافراگم قفسه سينه مي‌شود كه به ترتيب در اثر برخورد موج با پرده گوش و دومي دراثر بازماندن دهان انسان يا تنفس هنگام آمدن موج است كه عوارض آن‌ها كري و در حالت دوم مرگ است. ميزان دما با دور شدن از كانون انفجار كم مي‌شود.

تشعشع هسته‌اي:

اين تشعشعات بسيار خطرناك و به محض انفجار بمب اتم در تمام نقاط پخش مي‌شود كه شامل چهار دسته‌اند:

آلفا

اين ذره برد و قدرت نفوذ كمتري نسبت به ساير ذرات دارد و توسط يك ورق كاغذ يا پارچه يا پوست انسان متوقف مي‌شود.

بتا

اين ذره از ذرات آلفا قدرت نفوذ بيشتري دارد ولي داراي برد كمتري مي‌باشد و توسط يك صفحه فلزي با ضخامت بيش از سه ميليمتر متوقف مي‌شود.

گاما

اين اشعه مانند امواج راديويي داراي برد بسيار زيادي مي‌باشد، قدرت نفوذ و تخريب اين اشعه بسيارزياد است. يك لايه ۱۵سانتيمتري بتن يا يك لايه ۲۰ سانتيمتري خاك فقط نيمي از اين اشعه را مي‌گيرد و همان نيمي ديگر اثرات زيانبار خود را بر جاي مي‌گذارد.

نوترون

نوترون نيز مانند گاما هم بسيار زيانبار است هم داراي برد بسيار زيادي مي‌باشد و قدرت نفوذ و تخريب بسيار زيادي دارد با اين تفاوت كه نوترون ذره است و گاما اشعه. اثر تخريبي آن در موجودات زنده بيشتر است تا اشياء. در صورت انفجار بسيار كشنده خواهد بود.

شديدترين انفجار بمب اتم

قدرت شديدترين انفجار اتمي صورت گرفته در جهان كه در سال ۱۹۶۱ به وسيله شوروي  انجام شد، 50مگاتن بود.يكي از موفق‌ترين تلاش‌ها براي كاهش ذرات راديواكتيو بود و اين بمب پاك‌ترين بمب هسته‌اي از نظر ذرات خطرناك راديواكتيو مي‌باشد كه تاكنون ساخته شده‌است. تنها يك بمب از اين نوع ساخته و در تاريخ ۳۰ اكتبر سال ۱۹۶۱ در مجمع‌الجزاير نوايا زمليا آزمايش شد.

ايالات متحد آمريكا تنها كشوري است كه به صورت عيني از جنگ افزار هسته‌اي استفاده كرده است. نيروي هوايي ايالات متحده آمريكا در گرماگرم جنگ جهاني دوم ، يعني روزهاي ششم و نهم اوت ۱۹۴۵، دو بار از جنگ افزار هسته‌اي براي تسليم كردن مردم ژاپن استفاده كرده است. تلفات اين جنايت جنگي بيش از ۸۰،۰۰۰ نفر بوده است.

بمباران اتمي هيروشيما و ناگازاكي

ناكازاكي پيش و پس از بمباران اتمي

بمباران اتمي هيروشيما و ناگازاكي دو عمليات اتمي بودند كه در زمان جنگ جهاني دوم به دستور هري ترومن، رئيس جمهور وقت آمريكا بر عليه امپراتوري ژاپن انجام گرفتند. در اين دو عمليات، دو بمب اتمي به فاصله ۳ روز بر روي شهرهاي هيروشيما و ناگازاكي انداخته شد كه باعث ويراني و كشتار گسترده شهروندان اين دو شهر گرديد. حدود ۲۲۰٬۰۰۰ نفر در اثر اين دو بمباران اتمي جان باختند كه بيشتر آنان را شهروندان غيرنظامي تشكيل مي‌دادند. بيش از ۱۰۰٬۰۰۰ نفر بلافاصله هنگام بمباران كشته شدند و بقيه تا پايان سال ۱۹۴۵ به علت اثرات مخرب تشعشعات راديواكتيو جان خود را از دست دادند. بمباران هسته‌اي هيروشيما و ناگازاكي تا به امروز تنها موارد استفاده جنگي از سلاح هسته‌اي در جهان است. پس از اين دو بمباران، دولت ژاپن تسليم شد.

عمليات اول: بمباران هيروشيما

هيروشيما  پس از اصابت بمب هسته‌اي آمريكا

يادمان بمباران هسته‌اي هيروشيما، تنها ساختماني است كه در نزديكي محل انفجار قرار داشت و بصورت كامل تخريب نشد. عمليات اول در تاريخ دوشنبه، ساعت ۸:۱۵ صبح روز ۶ اوت ۱۹۴۵ به وقت محلي در شهر هيروشيما  انجام گرفت. بمب اتمي اول به نام پسر كوچك  توسط يك هواپيماي بمب افكن  به نام انولا گي Enola Gay)) روي هيروشيما انداخته شد. براي تاثير تخريبي بيشتر، بمب به نحوي تنظيم شده بود كه ۵۷۶ متر بالاي سطح زمين منفجر شود. انرژي توليد شده توسط اين بمب  برابر بود با انرژي حاصل از ۱۵ كيلوتن تي‌ان‌تي. فعل و انفعالات اتمي در مركز اين بمب باعث گرمائي حدود چندين ميليون درجه سانتيگراد  شد. اين گرماي عظيم هر چيزي را تا شعاع يك و نيم كيلومتري مركز اصابت بمب بطور كلي ذوب نمود. مردمي كه از دور دست انفجار"پپسر كوچك" را در آسمان هيروشيما مشاهده كردند مي‌گفتند كه خورشيد ديگري را در آسمان ديده‌اند. دو سوم ساختمان‌هاي هيروشيما از جمله كارخانه‌هاي فولادسازي و صنعتي چون ميتسوبيشي  در اثر اين بمباران نابود شدند. تنها چيزي كه از شهر باقي‌ماند ساختمان تالار ترويج صنعتي استاني هيروشيما بود كه انفجار، بالاي گنبد اين بنا رخ مي‌دهد و به خاطر قرار گرفتن در كانون مركزي انفجار، كاملا ويران نشد.

عمليات دوم: بمباران ناگازاكي

محل شهر ناگازاكي در استان ناگازاكي

ابر قارچي تشكيل شده پس از تركيدن بمب اتمي در ناكازاكي

دو روز پس از بمباران هيروشيما و بر خلاف انتظار و ميل آمريكا، دولت شوروي  به امپراتوري ژاپن اعلان جنگ داد و نيروهاي ارتش سرخ  شوروي به مواضع ژاپن در منچوري  يورش بردند. ورود شوروي به جبهه جنگ اقيانوس آرام  باعث شد كه دولت آمريكا مصمم شود هرچه سريعتر جنگ را به نفع خود و بدون مشاركت شوروي خاتمه دهد. در اين راستا استفاده بيشتر از سلاح هسته‌اي ساده‌ترين راه فشار بر ژاپن بود، و نيروهاي مسلح آمريكا براي استفاده مجدد از بمب هسته‌اي نيازي به مجوز جديد دولت نداشتند؛ زيرا مجوزي كه ترومن  براي حمله اتمي صادر كرده بود اجازه استفاده از بمب‌هاي جديد را مي‌داد. بر اساس اطلاعات هواشناسي نيروي هوايي  آمريكا، بازه زماني مساعد براي حمله دوم به ژاپن سه روز پس از حمله اول پديدار مي‌شد، و بايد از اين بازه حداكثر استفاده به عمل مي‌آمد. هدف بعدي براي بمباران هسته‌اي، شهر كوكورا  بود كه صنايع گسترده نظامي و اسلحه‌سازي در آن وجود داشت. در ابتداي ماموريت بر اساس گزارش هواشناسي، ديد مناسبي براي هدفگيري بر فراز كوكورا وجود داشت. اما وقتي هواپيماي بمب‌افكن به حدود منطقه مورد نظر رسيد، تمام آسمان شهر با دود و غبار پوشيده شده بود و امكان پيدا كردن هدف را از ميان برده بود. علاوه بر ديد كم، پدافند هوايي  و ظاهر شدن هواپيماهاي شكاري ژاپن مساله را كمي بغرنج كرده بود. پس از صرف نظر از بمباران منطقه كوكورا، بمب‌افكن آمريكايي فقط سوخت كافي براي بازگشت به پايگاه هوايي در اوكيناوا داشت. فرمانده عمليات تصميم گرفت كه بجاي رها كردن  بمب اتمي در دريا و يا بازگرداندن آن به پايگاه، بهتر است آن را بر روي ناگازاكي بيندازند كه در مسير بازگشت بمب‌افكن به پايگاه هوايي در اوكيناوا قرار داشت و يكي از اهداف كم‌اهميت‌تر آمريكا در ژاپن محسوب مي‌شد. آسيبهاي وارده به هيروشيما به مراتب بيشتر از ناگازاكي بوده است چرا كه هيروشيما شهري صاف بوده و تشعشعات هسته‌اي تمام شهر را در نورديد ولي ناگازاكي حالتي داشت كه شهر در ميان دو دره تقسيم شده بود و نصف شهر در يك دره و نصف ديگر در دره مجاور قرار داشت و با رهاسازي بمب هسته‌اي در يكي از دره‌ها بخش ديگر شهر كه در دره ديگر قرار داشت به مراتب آسيب كمتري ديد. بدين ترتيب در تاريخ پنجشنبه ۹ اوت ۱۹۴۵ ميلادي، بمب ديگري به نام "مرد چاق" Fat Man)) روي شهر ناگازاكي انداخته شد. پس از نابودي ناگازاكي، ژاپن مجبور به تسليم شد.

ميراث بمباران هسته‌اي

دانش‌آموزان ژاپني در حال اداي احترام به قربانيان خردسال بمباران اتمي، در كنار هزار درناي كاغذي رنگارنگ

درناهاي كاغذي

همه ساله مردم سراسر جهان با درست كردن درناهاي  كاغذي و فرستادن آن به مركز ساداكو در پارك يادمان جنگ شهر ناگازاكي، همدردي خود را با قربانيان بمباران و انزجار خود را از كاربرد و گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي اعلام مي‌كنند. مجسمه ساداكو در اين پارك به ياد دختر ۱۲ ساله‌اي به نام ساداكو ساساكي برپا شده كه پس از جنگ جهاني دوم به دنيا آمد ولي در اثر تشعشعات راديواكتيو باقي‌مانده از انفجار ناگازاكي، دچار سرطان خون شد و درگذشت. بر اساس افسانه‌هاي ژاپني، اگر كسي هزار درناي كاغذي درست كند، يكي از آرزوهايش برآورده مي‌شود. ساداكو درحاليكه در بيمارستان بستري بود، با تشويق دوستانش و كمك برادرش شروع به ساختن درناهاي كاغذي كرد. اما پس از ساخت ۶۴۴ درنا درگذشت. در سال ۱۹۶۵ ميلادي از مجسمه ساداكو در حاليكه درنايي طلايي در دست دارد در پارك صلح هيروشما پرده‌برداري شد.

ساداكو ساساكي روي درنايش مي‌نوشت:

من "صلح" را روي بال تو مي‌نويسم تا تو به همه جهان پرواز كني.